Wie schreibe ich eine biografie
Anja van Leeuwen
Het experiment in de Nederlandse biografie, of: De obstakels van een genrecode
Tijdens Het Gala der HeldinnenGa naar eind1, waar schrijfsters en wetenschapsters hun literaire heldinnen in de schijnwerpers konden zetten, koos een van de spreeksters, Marita Mathijsen, een bijzondere vorm voor haar lezing.
‘Mevrouw Bosboom-Toussaint,’ stak Mathijsen van wal, ‘ik daag u voor het tribunaal van de Nederlandse literatuurgeschiedenis.’ Na deze aanhef formuleerde de spreekster een aantal gebreken van haar heldin, die als beschuldigingen de zaal ingeslingerd werden. Mathijsen verweet Bosboom-Toussaint onder andere gebrek aan moed, ‘heldinnenmoed om tot op de bodem van uw kunnen te gaan’. Ook passie bezat de schrijfster volgens Mathijsen in onvoldoende mate:
‘Waar u de hel had moeten uitschilderen beschrijft u het vagevuur.
Waar u het over rotte appels had moeten hebben, noemt u ze wormstekig.
Waar u vertering door wroeging had moeten beschrijven, laat u berouw toe.’
Enzovoorts.
Door het ‘j'accuse’ uit te spreken werd vanaf het begin duidelijk dat de spreekster niet alleen van plan was haar bewondering uit te spreken, maar ook haar irritatie en woede. Deze lezing was een experiment naar vorm
Toen Werner Herzog op zijn vijftiende van de Filmhochschule München een camera jatte, beschouwde hij die daad niet als diefstal maar als zijn natuurlijk recht. Hij had het apparaat nodig om te kunnen volvoeren wat al volkomen in hem zat: de beste filmmaker van Duitsland worden. Wellicht behoort de anekdote tot de mythevorming of ‘extatische waarheid’ die Herzog rond zijn persoon heeft opgetrokken. Hij vertelt graag steeds dezelfde verhalen over zichzelf. Hoe hij in een vliegtuig dat dreigde te crashen weigerde in de noodhouding te gaan zitten, want hij wilde de ervaring voor geen goud van de wereld missen. Hoe hij zijn steracteur Klaus Kinski dreigde overhoop te schieten, als die werkelijk zou opstappen bij de productie van Aguirre, der Zorn Gottes, en daarna de hand aan zichzelf zou slaan. Sterke verhalen voor bij het kampvuur. Bepaald niet iemand die op een biograaf zit te wachten.
Moritz Holfelder kreeg dan ook nul op het rekest toen hij Herzog vroeg met hem samen te werken aan diens biografie. Herzog deelde Holfelder in de derde persoon enkelvoud minzaam mee ‘dass Werner Herzog anlässlich seines Geburtstages sämtliche Aktivitäten, Ehrungen, Berichte oder dergleichen, auf die er Einfluss hat oder an denen er mitwirken soll, strikt vermeiden will.‘ Volgens Holferd
2.
Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, ; 1 dl., pp. (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen, Philologisch-historische Klasse, Dritte Folge, Nr. 37).
Hoewel de antieke biografie in de Hellenistische periode een hoge bloei kende, zijn er uit die tijd slechts karige fragmenten bewaard. We moeten inderdaad wachten tot Cornelius Nepos en Plutarchus om over een biografisch œuvre te beschikken, dat we naar zijn juiste draagwijdte kunnen beoordelen.
Bij deze stand van zaken is het zeker niet gemakkelijk een verantwoorde evolutie van dit literaire genre uit te stippelen. Het werk van Friedrich Leo, Die griechisch-römische Biographie nach ihrer literarischen Form (Leipzig ), blijft voorzeker de onmiskenbare verdienste behouden het disparate en fragmentaire materiaal zo volledig en overzichtelijk mogelijk te hebben samengebracht, maar het behandelt het probleem ten slotte te eenzijdig en dus onjuist. De studie van de antieke literatuur als een geschiedenis van literaire « vormen » heeft men nu wel voor goed de rug toegekeerd. Welke gevaren aan deze conceptie verbonden zijn, vooral wanneer het beschikbare materiaal zo fragmentair is als in het geval van de biografie, bleek duidelijk toen P. Oxy. een Euripides-vita van Satyrus bleek te bevatten, die in de tot
Golo Mann - Biographie
Zijn schrijftalent erfde Golo Mann, telg uit de legendarische Duitse familie, van vader Thomas Mann. Er valt volop van te genieten in twee nieuwe publicaties.
Golo Mann () was de tweede zoon van Thomas Mann. Hij was de intelligentste van de kinderen Mann en de enige in de familie met een eerlijk verdiende academische titel. Van zijn vader erfde hij, net als zijn oudste broer Klaus en zijn oudste zus Erika, de homoseksualiteit en het schrijftalent. Beide strekten hem niet tot onverdeeld geluk. In werd hem door de Frankfurter Allgemeine Zeitung gevraagd de beroemde Marcel Proust-vragenlijst in te vullen. Op de vraag ‘Wat zou u willen zijn?’ antwoordde hij :‘Iemand die gelukkiger is dan ik.’ Naar eigen zeggen kende hij in zijn leven maar twee keer diep verdriet: bij het overlijden van zijn vader en bij de dood van zijn geliefde tijdens de jaren zestig en zeventig was Golo Mann een van Duitslands invloedrijkste politieke commentatoren en een uiterst productief publicist. In die hoedanigheden werd hij door zowel rechts als links gevreesd en gehaat. Zijn opvattingen waren vrijwel altijd omstreden. Hij was allerminst politiek correct, en dat betekende in een tijd die intellectueel werd gedomineerd door de Frankfurter Schule, dat hij doorging voor conservatie
Snipperbericht 32
ACHTERGRONDLITERATUUR WERKEN MET LEVENSVERHALEN:Over het geheugen en herinneren - Over levensfasen en levensloop - Over de autobiografie, geschiedenis van de autobiografie en (literatuur)wetenschap - Over het schrijven van levensverhalen (methodisch-didactisch) - Over het werken met levensverhalen algemeen (methodisch-didactisch) - Over het maken van levensboeken - Over reminiscentie en het ophalen van herinneringen
Over het geheugen en herinneren
Aleida Assmann: Erinnerungsräume. Formen und Wandlungen des kulturellen Gedächtnisses. C. H. Beck, München,
Collectieve jeugdherinneringen. Themanummer Geron, Tijdschrift over ouder worden & samenleving. Bohn Stafleu van Loghum/Springer Media, Houten, maart
H. F. M. Crombag, H. L. G. J. Merckelbach: Hervonden herinneringen en andere misverstanden. Contact, Amsterdam,
Douwe Draaisma: De heimweefabriek. Geheugen, tijd & ouderdom. Historische Uitgeverij, Groningen,
Douwe Draaisma: Vergeetboek. Historische Uitgeverij, Groningen,
Douwe Draaisma: Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt. Over het autobiografische geheugen. Historische Uitgeverij, Groningen,
Joshua Foer: Het geheugen. De vergeten kunst van het onthouden. De Bezige Bij, Amsterdam,
Max Frisch: Biografie: Ein Spiel. (Toneelstu